بهزیستی نیازمند خانه تکانی است

دکتر جواد محمد قلی نیا- نائب رئیس شورای انجمن های علمی ایران-

شاید در نگاه اول، تیتر مقاله خواننده را بدین سمت و سو گرایش دهد که همزمان با فعالیت دولت جدید و نیاز به تغییر و تحول مدیریتی، مطلب تهیه شده قصد تبلیغ یا تکفیر فرد یا جریان فکری و مدیریتی مشخصی را در سازمان بهزیستی دارد. در پاسخ ضمن نفی برداشت مورد اشاره، متذکر می گردد که نیت اصلی متن ، ملموس کردن جایگاه و نوع نگاه به گروه های آسیب پذیر یا محق به دریافت حمایت های ویژه و همچنین بازنگری در برنامه های در نظرگرفته شده برای این افراد با هدف ظرفیت سازی و توانمند نمودن آنها به منظور تسهیل در جریان حرکت به سمت تمدن اسلامی- ایرانی در دولت تدبیر و امید است. نقدهای صورت پذیرفته در متن حاضر ، تاکید ویژه ای بر حوزه برنامه ریزی و نظارتی در سازمان بهزیستی داشته و اصلاح فکری ، برنامه ای و عملیاتی را شرط اصلی ارتقا مشارکت ذینفعان سازمان می‌داند.

  

به منظور آغاز بحث ، توضیح در خصوص خدمات و وظایف سازمان بهزیستی به نظر ضروری می رسد.بررسی ها نشان می دهد که عموم شهروندان ، دارای برداشتی کلیشه‌ای و محدود از سازمان بهزیستی و وظایف آن بوده و خدمات سازمان را محدود و منحصر به حوزه معلولین و فرزندان بی سرپرست، می‌دانند. در حالیکه حوزه خدمات رسانی سازمان بهزیستی، حوزه خدمات حمایتی بوده و طیفی گسترده از خدمات رسانی به کودکان، معلولین، زنان سرپرست خانوار، آسیب دیدگان اجتماعی، توانمندسازی معتادین، خدمات رسانی به سالمندان و غیره با رویکردهای چهارگانه پیشگیری، توانبخشی ، اجتماعی – فرهنگی و مشارکتی را شامل می شود. با چنین سطح پوشش و تنوع خدمات رسانی سازمان بهزیستی و همچنین شرایط ویژه ای که دولت تدبیر و امید ، اقدام به پذیرش مسئولیت نموده است، نقد منصفانه کاستی های گذشته، مسلما تسهیل کننده مدیران آینده جهت خدمات رسانی موثرتر و راهگشا به آینده ای بهتر خواهد بود.

- وضعیت برنامه ریزی راهبردی و ارزیابی عملکرد: برنامه ریزی سازمان بهزیستی در چند سال اخیر تا حد زیادی تابع و مبتنی بر برنامه راهبردی برون سپاری شده ای است که فاقد جامعیت و مانعیت لازم و غیر پاسخگو به نیازهای چنین سازمانی است. اصرار بیش از حد بر عدم اصلاح واقعی برنامه راهبردی اولیه و طراحی و تدوین برنامه های پایین دستی و عملیاتی بر چنین چینش اشتباهی، بسترساز ملموس شدن تدریجی کاستی ها شده است. با توجه به استفاده سازمان بهزیستی از چنین برنامه ای، متاسفانه سامانه ارزیابی عملکرد سازمان(با تاکید بر شاخص های بیست گانه ارزیابی عملکرد اختصاصی) دچار مشکل گردیده است. تا جایی که حداقل 15 مورد از شاخص های مورد استفاده،غیر روا و پایا می باشد.

- وضعیت تمرکز بر رویکرد های جامع و الگوهای توسعه ای: بررسی ها نشان دهنده این واقعیت است که سازمان بهزیستی فاقد رویکرد جامع توسعه ای در روند خدمات رسانی متناسب با انتظارات قابل تعریف از یک سازمان حمایتی بوده و این کمبود، بستر را برای حرکت سلیقه ای یا حرکت غیر جامع فراهم کرده است. چنین آسیبی ،تداعی‌گر و ارایه دهنده تصویر سازمان هزار پروژه از بهزیستی است. آسیبی که با ابتلا هر سازمانی بدان، به هیچ وجه نمی توان انتظار چالاکی سازمانی داشت.

- وضعیت نظارت ، بازرسی و پاسخگویی به شکایات : در سازمان بهزیستی بدلیل حجم وسیع فعالیت ها و تنوع خدمات رسانی ، نیازمندی به طراحی و وجود سامانه نظارت و بازرسی قوی وجود دارد. این در حالی است که سامانه حاضر به دلایلی نظیر کمبود نیروی تخصصی، عدم تعریف شاخص های نظارت و بازرسی متناسب با نوع طرح ها و برنامه ها و یا عدم جامعیت شاخص ها، نیازمند تغییر رویکرد و نیازمند حمایتی همه جانبه می باشد. ضعف نظارت در برخی موارد باعث ایجاد نقاط تاریک یا مسئله داری شده که بنابر دلایل کارشناسی و حرفه ای نمی‌توان توضیح بیشتری در خصوص آنها داد.

- وضعیت همراستایی با تکالیف برنامه پنجم توسعه : در برنامه پنجم توسعه کشور بندها و موادی چند بر سازمان بهزیستی تکلیف شده که در این میان، بندها و موادی همانند قسمت اول ماده 27 ( مساعدت های اجتماعی پایه شامل خدمات حمایتی و توانمندسازی در قالب نظام جامع تامین اجتماعی چند لایه)، بند الف ماده 39 (طراحی نظام سطح بندی خدمات حمایتی و توانمندسازی) ، بند ب ماده 39 (اجرای برنامه‌های توانمندسازی و خروج سالیانه حداقل 10% از پوشش حمایت های مستقیم شامل تامین مسکن ، اشتغال پایدار ، تامین جهیزیه ، آموزش مهارت و ...)، بند ج ماده 39 (تامین حق سرانه بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار ـ افراد بی‌سرپرست و معلولین نیازمند) ، ماده 43( ساماندهی و اعتباربخشی مراکز مشاوره متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی)، بند ن-3 ماده211 (رفع مشکل معیشتی خانواده‌های زندانیان بی بضاعت)، ماده 230(مشارکت در تدوین و تصویب برنامه جامع توسعه امور زنان) و برخی بندها و حوزه های دیگر، چندان مورد توجه قرار نگرفته و نوعی زاویه گیری فعالیتی از برنامه پنجم توسعه در آنها مشهود است.

-        وضعیت پوشش دهی به مخاطبین و متقاضیان دریافت خدمات: حجم وسیعی از خدمات ارایه شده توسط سازمان بهزیستی بنا بر دلایلی چند، دارای پشت نوبتی بوده، پوشش بسیاری از خدمات پایین تر از حداقل استانداردهای بین المللی است و ارایه برخی از خدمات فاقد حداقل توجیه لازم تلقی شده و بیشتر شبیه نوعی جور کردن جنس در سوپرمارکت می ماند(خصوصا از نظر سطح اثربخشی خدمات ارایه شده). بعنوان مثال درصد پوشش دهی خدماتی به زنان سرپرست خانوار ،کودکان مشمول استفاده از خدمات مهدهای کودک،سالمندان نیازمند پوشش پذیری و استفاده از خدمات سازمان، معلولان نیازمند استفاده از خدمات توانبخشی، جمعیت هدف نیازمند خدمات پیشگیری از کل جمعیت متقاضی یا نیازمند دریافت خدمات، در غالب موارد زیر 25 درصد قرار داشته و متاسفانه در برخی موارد شاهد ظاهرگرایی و ارایه آمارهای نادرست(نه از نظر تعداد بلکه از نظر واقعیت اثرگذاری ها) در روند خدمات رسانی سازمان هستیم.

- وضعیت رضایتمندی کارکنان از دریافتی ها: بغیر از کارکنان ستادی سازمان‌، سایر کارکنان سازمان از سطح پایین دریافتی ها شکایت داشته و آن را عاملی جهت کاهش انگیزه کاری می‌دانند. درد آورتر از مسئله حداقل دریافتی ها، تبعیض ایجاد شده بین کارکنان حوزه های ستادی و استانی و شهرستانی است که در سازمان وجود دار.

- وضعیت توانمندسازی نیروی انسانی: سازمان بهزیستی در حوزه توانمندسازی نیروی انسانی در حد مناسبی ظاهر نشده و گرایش بالای سازمان به برگزاری صرف دوره های آموزشی، می‌تواند شائبه معادل پنداری توانمندسازی کارکنان با برگزاری دوره های آموزشی را در ذهن متبادر کند. بحث ضعف سرمایه اجتماعی در سازمان و شرایط خاص اخلاق سازمانی نیز مباحث دیگری هستند که جای دارد بشکل خاص مورد توجه قرار گیرد.

-  وضعیت تصمیم گیری و تصمیم سازی مدیریتی: بشکل تاریخی سازمان بهزیستی کشور از مشکلی بنام تصمیم سازی و تصمیم گیری متمرکز و محفلی در رنج بوده و هست. اثرات مخرب این آسیب بحدی است که ردپای برخی از افراد در کوچکترین و بزرگترین فعالیت های سازمانی قابل ملاحظه بوده و جای خالی یا حضور محدود شده جمع زیادی از کارشناسان را می توان به راحتی احساس کرد.

-  وضعیت ترکیب تخصص های فعال در مدیریت سازمان بهزیستی: سازمان بهزیستی بشکل تاریخی از پزشک محوری در رنج بوده است. شاید عامل ایجاد این نقیصه در سازمان بهزیستی را بتوان منتصب به گذشته تاریخی آن و استقرار سازمان در زیر بخش بهداشت و درمان و خدمات رسانی صرف در حوزه توانبخشی به معلولان دانست. این رویه فعالیتی، متاسفانه با توجه به شرایط زمانی اصلاح نشده و سازمانی فعال در حوزه های حمایتی را بشکلی افراطی درگیر بحث پزشک محوری( دکتری عمومی) نموده است. سازمانی که با توجه به اهداف خود می بایست دارای رویکرد اجتماعی – اقتصادی و شاید با توجه به الزامات فعلی جامعه، دارای رویکرد اقتصادی – اجتماعی باشد، مبتلا به گرایشات بالا به بحث پزشک محوری است. اثرات تخریبی این آسیب بحدی جدی است که سازمان فاقد رویکردی علمی – اجرایی یکپارچه نسبت به حوزه حمایتی، بحث رفاه ، توانمندسازی، ظرفیت سازی و مواردی همانند در جریان خدمات رسانی تخصصی شده و بسیاری از موقعیت های فرابخشی و اجتماعی – اقتصادی نافع به حال مددجویان را از دست می دهد.

-  وضعیت سامانه های آماری سازمان : با وجود بالا بودن قابلیت های نرم و سخت افزاری سازمان بهزیستی خصوصا در طراحی و بهره مندی از بانک های اطلاعاتی، سامانه داده های آماری سازمان فاقد روایی و پایایی لازم بوده و این امر، می تواند بسترساز سو استفاده ها و یا خدمات رسانی ناکارآمد باشد. مهمترین دلایل چنین آسیبی را می‌توان در کمبود نیروی انسانی در سطوح عملیاتی، کمبود نظارت بر روند گزارش دهی و ثبت داده ها و کاهش احتمال ثبت داده های غیرمستند، عدم تعریف فرآیند برای برخی از فعالیت ها و ثبت سلیقه ای داده ها و مواردی همانندآنها دانست.

  -  وضعیت فعالیت درحوزه های فرابخشی: با وجود آنکه سازمان بهزیستی از جمله سازمان های دارای بیشترین حجم تفاهم نامه با دستگاه های مختلف است، متاسفانه شاهد حداقل استفاده های ممکن از ظرفیت های ایجاد شده می باشیم . بنظر می‌رسد روحیه محفل گرایی تاریخی حاکم در حوزه مدیریت سازمان، تا حدزیادی مانع فرآیندگرایی در ارتباطات بین و فرابخشی باشد.

- وضعیت برنامه ها و اقدامات مربوط به جذب مشارکت ها : در دنیای جدید، سازمان حمایتی موفق سازمانی است که از توانایی های لازم در جلب و جذب مشارکت موثر، برخوردار باشد. اهمیت این مهم بحدی است که در حال حاضر، مشارکت از رویکردهای سنتی خارج شده و تبدیل بنوعی صنعت گردیده است. در این بین سازمان بهزیستی، متاسفانه فاقد رویکرد جامع به بحث مشارکت های مردمی بوده و از آن مهمتر سامانه موجود، از قابلیت های لازم برای وقوع فسادهای احتمالی برخوردار است. ناهماهنگی در جلب و جذب مشارکت ها توسط مراکز و موسسات خیریه ، عدم وجود سامانه رصد یکپارچه بر مشارکت های جذب شده، کم توجهی به تعریف سیاست های جامع در جذب و جلب حمایت های مردمی، کم توجهی به استفاده از ظرفیت های قانونی برای جلب و جذب مشارکت های مردمی و .... ، نمونه هایی از مصادیق چنین نقاط ضعفی است.

- وضعیت تعادل منطقه ای(نگاه آمایشی) و توجه به نقاط محروم : رویکرد انفعالی و غیریکپارچه در روند خدمات رسانی تخصصی و کم توجهی به بحث تفاوت ها، حساسیت ها و نیازمندی های منطقه ای در روند خدمات رسانی، باعث شده است که سازمان بهزیستی تبدیل به سازمان خدمات رسان به گروه های مخاطب آشکار شده و سطح دسترسی به خدمات سازمان توسط همه مخاطبین و همه مناطق، یکسان نباشد. در این بین، مخاطبین پنهان،مخاطبین دارای محدودیت های ارتباطی با سازمان، مخاطبین ساکن در مناطق کمتر توسعه یافته و محروم، مخاطبین کم اطلاع از حقوق خود و مواردی همانند ، فراموش شده و این پدیده، بستر را برای توزیع نابرابر و قطبی حمایت ها فراهم آورده است.

موارد فوق تنها بخشی از بندها و مصادیق بازنگری و خانه تکانی در سازمان بهزیستی است. در این بین دور از انصاف خواهد بود که فرد یا افراد خاصی را مسبب و مسئول چنین وضعیت ناکارآمدی دانسته و مشکل تاریخی یک سازمان را به حساب مدیریت در دوره ای خاص بگذاریم. امید می‌رود دولت تدبیر و امید ، با دستور کار قرار دادن و در پیش گیری رویکردی فعال، اقدام به بازنگری اساسی در برنامه ها، انتظارات و حمایت های مورد نیاز از این سازمان نماید.

مطالب فوق برگرفته از سایت بولتن نیوز، با کد مطلب 163695 مورخ 1392.5.30 می باشد.

آدرس سایت اخذ اطلاعات: http://www.bultannews.com   .

برخی از کامنت  های مخاطبین(تا تاریخ 1392.10.8):

من یکی از مدد جویان سازمان بهزیستی هستم.نه خدماتی دیدیم از این سازمان نه احترامی به ارباب رجوع هست نه سر و سامان درستی داره . مدیریت بسیار ضعیفی داره اگر هم کاری داشته باشی اونجا آنقدر پاس کاریت میکنن که خدا میدونه. 4-  10+

مطالب درخور توجهی بود جا دارد مسئولین به مسائلی که در این سازمان میگذرد حساسیت بیشتری نشان دهند. 0-   13+

بنظرم سازمانهائی که با اقشار آسیب پذیر در ارتباطند باید در برنامه ها و هزینه کردهایشان دقت بیشتری بخرج دهند که مدیون این افراد نباشند 1-    8+

از نظر علمی و واقعیات حاضر اجتماع، مطلب جامع، جذاب و مناسبی بود. 0-    9+

فردی که در زمان مدیریتش در استان تهران، هیچ مدیری را عوض نکرد و با کادر قبلی کار کرد، چطور می تونه مدیر خوبی باشه. این بنده خدا حتی نمی دونست که باید رئیس دفتر ، راننده و معاون هاشو در ابتدا تغییر بده تا بذارن کار کنه؟ آیا چنین فردی را می تونیم مدیر تیزبین بدونیم. بهتره اونو مدیر ایده ال گرا .  بدونیم پاسخ به یک کامنت

جناب آقای دکترای ترویج کشاورزی، عضو محترم ستاد انتخاباتی مهر احمدی نژاد که با فرزندان آقای احمدی نژاد و مشایی فعالیت می کردی ، تخریب زحمات یک سازمان خدمت گذار صرفا به این دلیل که با مدرک کشاورزی نتوانستید مدیر کل استان تهران بمانید با اصول رفتار انسانی مغایر است 16-   2+

 مثل اینکه نویسنده مقاله دوستان موافق و مخالف خوبی دارد. بعنوان یک خواننده از دوستان می خواهم که اقدام به نقد مطالب کنند نه نقد کردن همدیگر. به ما چه که شماها باهم دعوا دارید؟ 0-   4+

آقای دکتر قلی نیا، بهزیستی خانه تکانی را با بر کناری افراد غیر متخصصی مانند جنابعالی عملا آغاز نموده است.  5-    2+

اینجانب از کارمندان بهزیستی میباشم آقای محترمی که به دلایل معلوم مجبور به ترک سازمان شده اید حداقل برای ما کارکنان بهزیستی نیت وقصد شما از نگرش این مطالب مشهود است استغفار کنید 5-  1+

آقای دکتر قلی نیا در عجبم که این همه تخصص را چگونه کسب کرده اید که راجع به همه جنبه های خدمت رسانی سازمان بهزیستی اظهار نظر می کنید. ظاهرا در رشته ترویج کشاورزی تخصص دارید. برنامه ریزی راهبردی ، آمار ،ارزیابی عملکرد ، سامانه های اطلاع رسانی و تعاملی ، مدیریت مشاکتی ،بهسازی نیروی انسانی ، مشتری مداری ،آینده پژوهی و ....... . شما در تمام موارد فوق متخصصید? 5-   0+

من با نظرات شما کاملا موافق هستم و حمایت می‌کنم امیدوارم همیشه موفق باشید و سازمان از نظرات عالی شما استفاده کند 0-  22+

سلام. همچین به این مدرک دکتر گیر دادین انگار همه عالم با رشته مربوطه شون دارن کار می کنن . بنظر من به کسی که به قول شما با مدرک غیر مرتبط داره اینطوری مشکلات تحلیل می کنه باید فرصت داد تا نظراتش رو پیاده کنه 0-   39+

واقعا خیلی تاسف انگیزه . من چند وقت پیش به طور اتفاقی با یک دختر تن فروش چت می کردم . که 17 سالش بود . گفتم چرا این کارو می کنی . از وضع خانوادگیش گفت و بعدش گفت پدرش معتاده و باید خرج خونه رو در بیاره . بهش گفتم چرا نمی‌ری بهزیستی . گفت چند دفعه رفتم، اومدن یه کم پول دادن و رفتن. من بهشون گفتم برام شغل پیدا کنید ولی اونها بی اعتنایی کردن و گفتند بودجه کمه و به هر حال اینجور موارد کم نیست 4-     63+

.........

نظر وبلاگ در خصوص مطالب فوق(وبلاگ قصد توهین یا هجمه بر هیچ فرد ، گروه و یا سازمانی را نداشته و حق سازمان بهزیستی و هر ذی نفع دیگری برای ارسال جوابیه و ارایه هرگونه توضیح مستند با در نظر گیری قوانین و رعایت اصول اخلاقی محفوظ است):

شاید مقاله فوق را بتوان بنوعی اولین مقاله انتقادی – با نقدی معقول و  منطقی- و بدور از جنجال طلبی سیاسی در حوزه سازمان بهزیستی دانست. واقعیتی که چند ماه پس از نگارش، واقعیت خود را بشکلی ملموس نشان داد. نکته جالب توجه در حاشیه این مقاله و کامنت های ارسالی برای سایت بوده است. مسئله گویا آنقدر برای بعضی ها گران نشسته بود که سفارشی ها را وارد میدان کرده و بجای نقد مقاله اقدام به نقد نویسنده نمودند. تا حدی که انزجار سایر خوانندگان از این فعالیت گروه اقلیت سفارش شده در کامنت هایشان کاملا مشخص است.

دیگر نکته جالب توجه در این مقاله نشر گسترده آن توسط سایر سایت ها نظیر تابناک( با +2000 بازدید کننده)، فرارو، افکار نیوز و ده ها سایت تحلیلی خبری معتبر بوده است.

نکته بعدی قابل ملاحظه در مقاله، رعایت متانت گفتار و دوری از برچسب زنی بود که در ابتدا و انتهای مقاله بشکل تاکیدی توسط نویسنده بیان شده است.